مقدمه :
فشار خون یكی از علایم حیاتی مهم است. با اندازه گیری فشار خون اطلاعات مهمی در مورد سلامتی بدست می آید.
اندازه گیری فشار خون، بوسیله دستگاه فشارسنج انجام میشود و شیوه ها و روشهای ظریفی دارد. فردی كه فشار خون را اندازه می گیرد باید با این شیوه ها و روش ها آشنایی كامل داشته باشد؛ در غیر اینصورت یك اشتباه كوچك ممكن است به كسب اطلاعات ناصحیح درباره مقدار فشار خون اندازه گیری شده منجر شود.
فشار خون :
واحدهاي استاندارد فشار : فشار خون تقريبا هميشه بر حسب ميلي متر جيوه اندازه گيري مي شود زيرا فشار سنج يا مانومتر جيوه اي از قديم به عنوان رفرانس استاندارد براي تعيين فشار خون به كار رفته است. در واقع فشار خون Blood Pressure به معني نيرويي است كه از طرف خون بر هر واحد سطح از ديواره ي رگ وارد مي شود. هنگامي كه گفته مي شود كه فشار در رگي 50 ميلي متر جيوه است منظور آن است كه نيروي وارد شده براي راندن يك ستون جيوه در خلاف جهت نيروي ثقل تا ارتفاع 50 ميلي متر كا‍‍ژفي است.

تعریف فشار خون
برای اینكه خون در شریانهای اعضای بدن جاری شود و مواد غذایی را به اعضای مختلف بدن برساند، نیاز به نیرویی دارد كه این نیرو فشار خون نام دارد و مولد آن قلب است. قلب خون را به طور مداوم به داخل دو شریان عمدة بدن، به نام آئورت و شریان ششی پمپ میكند. از آنجا كه پمپ كردن خون توسط قلب به داخل شریانها نبض دار است، فشار خون شریانی بین دو سطح حداكثر و حداقل در نوسان است. سطح حداكثر یا سطح سیستولی در زمان انقباض قلب و سطح حداقل یا دیاستولی در زمان استراحت قلب بوجود می آید.
فشار خون به دو عامل مهم بستگی دارد؛ یكی برون ده قلب است، یعنی مقدار خونی كه در هر دقیقه به وسیله قلب به درون آئورت پمپ می شود و عامل دیگر، مقاومت رگ است؛ یعنی مقاومتی كه بر سر راه خروج خون از قلب در رگها وجود دارد. اگر بخواهیم این رابطه را به شكل فرمول نشان دهیم به قرار زیر است :

مقاومت رگ × برون ده قلب = فشار خون

با تغییر برون ده قلب یا مقاومت رگ مقدار فشار خون تغییر می كند. همچنین فشار خون در طول روز تحت تأثیر عوامل مختلفی تغییر می كند كه از جمله این عوامل وضعیت بدن، فعالیت مغز، فعالیت گوارشی، فعالیت عضلانی، تحریكات عصبی، تحریكات دردناك، مثانه پر، عوامل محیطی مثل دمای هوا و میزان صدا، مصرف دخانیات، الكل، قهوه و دارو است.
غالباً فشار خون را در شریان بازویی اندازه می گیرند. در هر فرد فشار خون را در دو سطح حداكثر و حداقل اندازه گیری می كنند. در زمانی كه قلب منقبض می شود، فشار خون به حداكثر مقدار خود می رسد؛ این سطح را فشار ماكزیمم یا سیستولی می نامند. سطح مینیمم یا دیاستولی در زمان استراحت قلب كه فشار خون به حداقل مقدار خود می رسد، بدست می آید. هر دو سطح فشار خون به صورت دو عدد كنار هم یا به صورت كسر بر حسب میلیمتر جیوه نشان داده میشود، مثلاً 80/120 یا و عدد بزرگتر 120 معادل فشار ماكزیمم و عدد كوچكتر 80 معادل فشار مینیمم است.

تقسیم بندی فشار خون
1- فشار خون مطلوب : فشار ماكزیمم كمتر از 120 میلیمتر جیوه و فشار مینیمم كمتر از 80 میلیمتر جیوه
2- فشار خون طبیعی : فشار ماكزیمم كمتر از 130 میلیمتر جیوه و فشار مینیمم كمتر از 85 میلیمتر جیوه
3- فشار خون كمی بالاتر از طبیعی : فشار ماكزیمم بین 130 تا 140 میلیمتر جیوه یا فشار مینیمم بین 85 تا 90 میلیمتر جیوه
4- فشار خون بالا : فشار ماكزیمم 140 میلیمتر جیوه و بیشتر یا فشار مینیمم 90 میلیمتر جیوه و بیشتر


اهمیت اندازه گیری فشار خون
فشار خون بالا یكی از عوامل خطرساز بیماریهای عروق كرونر قلب (عروقی كه به قلب خون می رسانند) است و به اعضای حیاتی مهم مثل مغز، قلب، كلیه و چشم آسیب جدی میرساند. اگر فشار خون بالا شناخته شود و بموقع درمان گردد، میتوان بسیاری از عوارض فشار خون بالا را پیشگیری كرد؛ اما چون فشار خون بالا معمولاً بدون علامت است، "قاتل بیصدا" یا “Silent killer” نامیده میشود، و برای پی بردن به فشار خون بالا باید فشار خون را اندازه گیری كرد. برای این كار بایستی از دستگاه اندازه گیری فشار خون استفاده نمود.

گوشی پزشكی
این گوشی از سه قسمت تشكیل شده است :

1- انتهای گوشی
این قسمت از دو لوله فلزی تشكیل شده است كه در انتهای آنها پوشش لاستیكی قرار دارد و باید بطور ثابت و راحت در داخل گوشها قرار گیرد. در بعضی گوشی ها این قسمت بصورت مورب است و وقتی داخل گوش قرار میگیرد قسمت مورب آنها باید متمایل به جلو باشد. دو لولة فلزی در انتهای دیگر به دو لوله لاستیكی متصل میشوند.

2- لوله های لاستیكی
این دو لوله از یك طرف به لوله های فلزی متصل هستند و سپس به یك لوله منتهی شده و به صفحه گوشی وصل میگردند.

3- دیافراگم یا صفحه گوشی
این قسمت از یك صفحه فلزی (دیافراگم) تشكیل شده است كه به انتهای لولة لاستیكی متصل است. گاهی بعضی از صفحه های گوشی دو طرف دارد؛ یك طرف آن بل (قسمت كوچكتر و با سطح گودتر) و طرف دیگر دیافراگم (قسمت بزرگتر و با سطح صاف) است كه توسط یك قطعه فلزی میله ای شكل كوچك كه قابلیت چرخش دارد، به انتهای لوله لاستیكی وصل است. اگر گوشی هم دیافراگم و هم قسمت بل داشته باشد، باید گوشی را در گوش بگذارید و با زدن ضربة ملایم روی دیافراگم یا بل دریابید كه كدامیك از این دو قسمت به لولة گوشی ارتباط دارد و صدا را منتقل می كند. معمولاً با نیم دور چرخاندن میلة فلزی می توان دیافراگم یا بل را به لولة گوشی مرتبط ساخت. صدا از قسمت بل بهتر شنیده میشود؛ اما اگر از دیافراگم استفاده میشود باید با انگشتان دست صفحة گوشی را روی بازو نگهداشت.


وسايل اندازه گيري فشارخون

در حال حاضر دو گروه از وسايل و ابزار آلا‌ت پزشكي براي اندازه‌گيري فشار‌خون وجود دارد: ابزارهاي دستي و ابزارهاي خودكار ابزارهاي دستي: ابزار دستي اندازه‌گيري فشار خون، همان دستگاه فشارخوني است كه عمدتا در مطب پزشكان با آنها مواجه شده‌ايد. اين ابزارها داراي يك كيسه باد هستند كه توسط يك تلمبه بادي كوچك باد مي‌شود. پزشك يا فردي كه فشار‌خون شما را اندازه‌گيري مي‌كند اين كيسه را ابتدا به دور بازوي شما مي‌بندد و آن‌قدر آن را باد مي‌كند تا فشار آن از فشار شريان‌هاي شما بيشتر شده و بنابراين با فشار وارد كردن بر‌روي شريان‌ها آنها را ببندد. گاهي اوقات براي اطمينان از بسته شدن شريان‌هاي بازوي بيمار از نبض بيمار استفاده مي‌شود. اگر شريان‌هاي بازوي بيمار بسته شده باشند، ديگر نبضي در ناحيه مچ دست بيمار قابل لمس نخواهد بود. پس از كسب اطمينان از اينكه فشار‌ كاف از فشار شريان‌هاي بازوي بيمار بالاتر رفته است، پيچ تخليه باد به آرامي باز مي‌شود بدين‌ترتيب فشار‌ در درون كاف به تدريج پايين مي‌آيد. وقتي اين فشار به حد فشار‌خون شريان‌ها رسيد، حالا به تدريج شريان باز شده و جريان خون در آن برقرار مي‌شود. اين امر باعث مي‌شود كه در مچ دست بيمار هم نبض دوباره برقرار شود. پس شما مي‌توانيد حداكثر فشار‌خون بيمار (يعني فشار سيستوليك بيمار) را از روي برقرار شدن نبض در مچ دست بيمار و مشاهده فشاري كه عقربه دستگاه فشار‌سنج در اين زمان به شما نشان مي‌دهد، مشخص كنيد. البته راه ديگري هم هست، معمولا پزشكان در زير دستگاه فشار‌سنج يك گوشي پزشكي مي‌گذارند. به محض اينكه فشار‌كاف به فشار خون سيستوليك فرد رسيد، به علت برقراري جريان خون در شريان، صداي نبض از گوشي به گوش مي‌رسد. شما در اين زمان مي‌توانيد از روي عقربه فشار‌سنج، فشار‌كاف (كه معادل فشار شرياني سيستوليك فرد است) را مشاهده ‌كنيد. پس از تعيين فشار سيستوليك، باز هم به تخليه باد ‌كاف ادامه دهيد. با گوش دادن به صداهاي نبض و جريان ‌خون از طريق گوشي بالاخره فشار تا حدي پايين مي‌آيد كه ديگر هيچ صدايي به گوش شما نمي‌رسد. در اين زمان به عقربه دستگاه فشار‌سنج نگاه كنيد و آن را ثبت كنيد. اين فشار همان فشار پايين يا دياستوليك فرد است. بدين‌ترتيب شما از طريق سمع جريان خون از طريق گوشي دو فشار بدست ميآوريد كه يكي فشار بالا يا سيستولي (زمان شروع صداهاي جريان خون در شريان‌ها) و ديگري فشار پايين يا دياستولي (زمان خاتمه صداها در گوشي) بود.

روش کار :

دستگاه فشارخون شامل ستون یا صفحه مدرج بازوبند و تلمبه است. باید ابتدا بازوبند در بازوی بیمار بسته شود، محل آن نیز بهتر است حدود دو تا سه سانتی متر بالاتر از چین آرنج باشد. سپس بازوبند را باید آن قدر باد کرد تا نبض بیمار قطع شود و ۳۰ میلی متر جیوه بالاتر از آن مقدار باد کردن را ادامه داد. میزان این فشار در اشخاص بالغ بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلی متر جیوه است. سپس گوشی را روی نبض آرنج (در ناحیه جلوی چین آرنج قسمت داخل) قرار می دهیم. پس از آن پیچ تلمبه را کمی باز می کنیم تا هوای داخل بازوبند به تدریج خالی شود (هر ثانیه ۳ میلی متر جیوه یا هر ۳ ثانیه ۱۰ میلی متر جیوه) و با دقت به صدای شنیده شده از گوشی گوش می سپاریم. جایی که صدای نبض بیمار شروع شده به عنوان فشار سیستولی در نظر گرفته می شود. سپس صدای نبض بیمار ادامه می یابد تا کاملا قطع شود یا خیلی ضعیف شود. لحظه ای که قطع صدای نبض رخ می دهد نیز فشار خون دیاستولی را نشان می دهد. برای مثال، بازوبند را تا فشار ۱۷۰ میلی متر جیوه باد می کنیم. هنگام خالی کردن آن، در فشار ۱۲۰ میلی متر جیوه ضربان نبض را می شنویم و هنگامی که فشار به ۷۰ میلی متر جیوه رسید، صداها کاملا قطع می شود. در اصطلاح بیان می کنیم که فشارخون بیمار ۱۲۰ روی ۷۰ میلی متر جیوه یا ۱۲ روی ۷ است. رعایت نکردن مسایل تکنیکی و سالم نبودن دستگاه، روی رقم اندازه گیری شده تاثیر می گذارد. روش دیگر استفاده از حرکت نوسانی عقربه است . اولین نوسانن عقربه مثلا اگر روی 120 باشد و این نوسانات تا 70 ادامه پیدا کند می توان گفت فشار 120 بر روی 70 است.


سوال 1 ) مكانيسم هاي كنترلي و تنظيمي فشار خون در بدن :
اين مكانيسم ها را مي توان به سه گروه تقسيم كرد : 1- گروهي كه به طور سريع در ظرف ثانيه ها يا دقيقه ها پاسخ دهند.2- گروهي كه در ظرف يك مرحله ي ميان مدت دقيقه ها يا ساعت ها پاسخ دهند.3- گروهي كه تنظيم دراز مدت فشار شرياني را براي روزها ، ماهها و سالها تامين مي كنند.
گروه 1 : شامل مكانيسم فيدبكي بارو رسپتوري ، مكانيسم ايسكميك سيستم عصبي مركزي و مكانيسم گيرنده هاي شيميايي يا كمو رسپتورها.
بعد از هرگونه سقوط حاد در فشار كه مثلا ممكن است در نتيجه ي خونريزي شديد به وجود آيد مكانيسم هاي عصبي با يكديگر جمع شده و موجب 1- تنگي وريد ها به منظور تامين انتقال بيشتر خون به داخل قلب 2- افزايش تعداد ضربان و قدرت انقباضي قلب به منظور تامين ظرفيت تلمبه زني بيشتر براي قلب و3- تنگي آرتريولهاي محيطي براي به تاخير انداختن جريان خون به خارج از شريانها مي شوند. و در هنگامي كه فشار ناگهان بيش از حد بالا مي رود در جهت معكوس عمل كرده و فشار را طبيعي مي كنند.
گروه 2 : 1- مكانيسم تنگ كننده ي رگي رنين – آنژيوتانسين 2- شل شدن رگها بر اثر كشش و 3- تغيير محل مايع از طريق ديواره ي مويرگها به داخل يا به خارج از گردش خون براي تنظيم مجدد خون به مقدار مورد نياز.
گروه 3 : مكانيسم كنترل فشار كليوي – حجم خوني ، اين مكانيسم در نهايت امر يك گين فيدبكي مساوي با بي نهايت را براي كنترل فشار شرياني به وجود مي آورد. اين مكانيسم به نوبه ي خود ارتباطات متقابل متعددي با سيستم رنين – آنژيوتانسين – آلدسترون ، سيستم عصبي و چندين عامل ديگر دارد كه تامين كننده ي توانايي هاي كنترلي فشار خون ويژه اي براي مقاصد ويژه هستند.

سوال 2 ) عوامل مختلف فيزيولوژيك كه مي توانند روي فشار خون تاثير داشته باشند :
*مواد تنگ كننده ي رگي : نوراپي نفرين و اپي نفرين ، آنژيوتانسين 2 ،وازوپرسين و اندوتلين .
نوراپي نفرين يك هورمون تنگ كننده ي رگي قوي و اپي نفرين از اين نظر قدرت كمتري دارد. هنگامي كه سيستم عصبي سمپاتيك در جريان استرس يا فعاليت بدني تحريك مي شود انتهاهاي اعصاب سمپاتيك در بافتهاي انفرادي نوراپي نفرين آزاد مي كنند كه قلب را تحريك كرده و وريد ها و آرتريولها را منقبض مي كند.علاوه بر آن تحريك اعصاب سمپاتيك مغز غدد فوق كليوي موجب مي شود كه اين غدد هم نوراپي نفرين و اپي نفرين را به داخل خون ترشح كنند.
آنژيوتانسين 2 : مقداري به اندكي يك ميليونوم گرم از آن مي تواند فشار شرياني انسان را تا 50 ميلي متر جيوه افزايش دهد. هنگامي كه فشار شرياني سقوط مي كند تعدادي واكنش داخلي در كليه ها رخ مي دهد و طي مراحلي آنژيوتانسين 2 توليد مي شود.
وازوپرسين : قوي تر از آنژيوتانسين 2 عمل مي كند .غلظت وازوپرسين در گردش خون در جريان خونريزي شديد مي تواند به اندازه ي قوي بالا رود كه فشار شرياني را تا 60 ميلي متر جيوه افزايش دهد و در بسياري از موارد اين عمل مي تواند به تنهايي فشار شرياني را تقريبا به حد طبيعي بازگرداند. اين هورمون در سلولهاي عصبي در هيپوتالاموس مغز تشكيل شده اما توسط آكسونهاي عصبي به سوي غده ي هيپوفيز خلفي انتقال داده شده و در آنجا سرانجام به داخل خون ترشح مي شود.
اندوتلين : در مواقع آسيب آندوتليوم كه ممكن است ناشي از له شدن بافتها يا تزريق مواد شيميايي آسيب رسان به داخل رگهاي خوني باشد . بعد از آسيب شديد رگ خوني ، آزاد شدن موضعي اندوتلين و تنگي رگ متعاقب آن به جلوگيري از خون ريزي وسيع از شريانهايي به قطر 5 ميلي متر كه ممكن است توسط آسيب له كننده پاره و كاملا باز شده باشند كمك مي كند. اين ماده در سلولهاي آندوتليال تمام يا بيشتر رگهاي خوني وجود دارد.
*مواد گشاد كننده ي رگي : برادي كينين و هيستامين ها.
*كنترل رگي توسط يونها و ساير عوامل شيميايي :
1- افزایش غلظت یون کلسیم موجب تنگی رگها می شود این موضوع ناشی از اثر عمومی کلسیم در تحریک انقباض عضله ی صاف است.
2- افزایش غلظت یون پتاسیم موجب گشادی رگها می شود این موضوع ناشی از توانایی یون های پتاسیم برای مهار انقباض عضله ی صاف است.
3- افزایش غلظت یون منیزیم موجب گشاد شدن پر قدرت رگها می شود. زیرا یونهای منیزیم انقباض عضله ی صاف را مهار می کنند.
4- افزایش غلظت یون هیدروژن موجب گشادی آرتریولها می شود و کاهش آن حتی به مقدار کم اثر عکس دارد.
5- افزایش غلظت آنیون هایی مثل یون های استات و سیترات موجب گشادی خفیف رگها می شود.
6- افزایش غلظت کربن دی اکسید موجب گشادی متوسط رگها و گشادی بارز در رگهای مغز می شود.