![]()
|
آناتومی قلب
قلب عضوی عضلانی و تو خالی است که در فضای مدیاستن ( فضای وسط قفسه سینه بین دو ریه ) فرار دارد . بطوریکه قاعده قلب به طرف بالا سمت راست و راس قلب در پایین و سمت چپ قرار دارد . دو سوم قلب در سمت چپ و یک سوم آن در سمت راست خط فرضی مید استرنال قرار دارد .
وزن قلب از 280 تا 350 گرم متغیر است به طور تقریبی 300 گرم و بسته به سن ، قد ، وزن ، چاقی و لاغری افراد و فعالیت بیمار و بیماریهای قلبی متفاوت می باشد . طول قلب 12.5 و عرض آن 8.5 سانتی متر می باشد . قلب فضای زیادی از مدیاستن را در بر دارد به طوریکه 3/2 آن سمت چپ و 3/1 آن سمت راست قرار خط فرضی mid sternal دارد.
کار قب پمپاژ خون به سمت اندامها و بافتها و ارائه اکسیژن و مواد غذایی و دریافت دی اکسید کربن و مواد زاید حاصل از متابولیم می باشد . قلب یک فرد در هر دقیقه 60-80 ضربان در دقیقه دارد . برون ده قلب حدود 5 لیتر در دقیقه می باشد .
لایه های قلب :
قلب از سه لایه تشکیل شده است :
- لایه پریکارد یا اپی کارد Epicardium ( Pericardium )
- لایه میوکارد Myocardium
- لایه اندوکارد Endocardium
حفرات قلب :
قلب از چهار حفره دو دهلیز و دو بطن تشکیل شده است .
بطن ها حفراتی هستند که خون را به داخل سرخرگها تخلیه می کنند و دهلیزها دریافت کننده خون بازگشتی از وریدها می باشند
دهلیز راست :
دهلیز راست بخش بالایی و راست قلب است . از نظر اندازه از دهلیز چپ بزرگتر است .
خون وریدی را از تمام اندامها از طریق سیاهرگهای ذیل دریافت می کند :
ورید اجوف فوقانی
ورید اجوف تحتانی
سینوس اکلیلی (کرونر ) خون وریدی قلب را از راه روزنه میان دهلیز و بطن ، وارد بطن راست می نماید
بطن راست :
بخش پایینی و راست قلب می باشد .
دیواره بطن راست از دهلیز راست قطورتر می باشد . سرخرگ ریوی در بخش فوقانی بطن راست قرار دارد . بطن راست هنگام دیاستول خون را از دهلیز راست دریافت و در هنگام سیستول بطن خون را از طریق سرخرگ ریوی به ریه ها پمپ می کند .
دهلیز چپ :
بخش چپ وبالایی قلب است دیواره آن قطورتر از دهلیز راست می باشد . اما از نظر اندازه کوچکتر از دهلیز راست است . خون سرخرگی از ریه ها توسط چهار ورید ریوی به دهلیز چپ ریخته و در هنگام دیاستول این خون را به بطن چپ می فرستد .
بطن چپ :
بخش چپ و پایینی قلب است . قطورترین و بزرگترین حفره قلب می بتاشد شریان آئورت با بطن چپ ارتباط دارد . نقطه حداکثر ضربه در این بطن سمع می شود .
دریچه های قلب :
دریچه ها قلب اسباب مکانیکی هستند که حرکت رو به جلوی خون باعث باز شدن دریچه و حرکت رو به عقب خون باعث بسته شدن آنها می شود . دریچه های دهلیزی – بطنی نسبت به دریچه های نیمه هلالی آرام تر باز و بسته می شوند و بعلاوه سرعت عبور خون از دریچه نیمه هلالی بیشتر از دریچه های دهلیزی – بطنی است این عوامل باعث می شود که دریچه های نیمه هلالی نسبت به دریچه های دهلیزی – بطنی بیشتر در معرض فرسایش باشند .
دریچه های قلب دودسته هستند : دریچه های دهلیزی – بطنی Atrioventricular و دریچه های هلالی Semilunar
دریچه های قلب برگچه های نازکی از جنس بافت فیبری می باشند که به وسیله لایه اندوتلیوم پوشیده شده است .
حرکت دریچه ها غیر فعال ، یکطرفه و در جهت جریان خون می باشد
الف : دریچه های دهلیزی – بطنی
شامل دریچه های سه لتي و دریچه دولتی می باشد . دریچه سه لتی بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد و دریچه دو لتی بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد .
یک طرف دریچه دولتی و سه لتی به حلقه دریچه که از بافت فیبروز می باشد چسبیده است ، طناب های وتری نیز به حاشیه آزاد دریچه متصل می شود .
عملکرد :
دریچه های دهلیزی – بطنی از برگشت خون به دهلیزها جلوگیری می کند . صدمه به طنابهای وتری یا عضلات پاپیلری سبب برگشت خون از بطن به دهلیز در هنگام سیستول بطنی می شود .
دریچه های نیمه هلالی :
شامل دریچه های ریوی که حدفاصل بطن راست و سرخرگ پولمونر و دریچه آئورت که حد فاصل بطن چپ و سرخرگ آئورت قرار گرفته ، می باشد .
هر دو دریچه از سه لت ( کاسپ ) تشکیل شده و اجازه حرکت خون از شرایین را به شریان آئورت و پولمونر می دهد . این دریچه ها فاقد طنابهای وتری و عضلات پاپیلاری می باشد .
سیکل قلبی :
- فشار آئورت 100 میلی متر جیوه
- فشارورید ریوی 7 میلی متر جیوه
- فشارشریان ریوی 25 میلی متر جیوه
هر دوره قلبی از یک مرحله انقباض موسوم به سیستول و یک مرحله شل شدن مرسوم به دیاستول تشکیل شده است . زمانی که تعداد ضربان قلب 75-70 بار در دقیقه است مدت یک سیکل قلبی 8/0 ثانیه طول می کشد که در آن سیستول دهلیزی 1/0 ثانیه و دیاستول دهلیزی 7/0 است . . همچنین سیستول بطنی 3/0 ثانیه و دیاستول بطنی 5/0 ثانیه و مرحله استراحت عمومی قلب 4/0 ثانیه است . این زمانها با تعداد ضربانات قلب ارتباط دارد . زمانیکه تعداد ضربانات قلب افزایش می یابد ، مدت یک سیکل قلبی کم می شود . کاهش بیشتر در زمان دیاستول اتفاق می افتد تا سیستول ، با توجه به این مساله که تغذیه قلب در زمان دیاستول انجام می شود در فرکانسهای بالا عضله قلب با کمبود مواد غذایی مواجه می شود و حفرات فرصت پر شدن خون را ندارند . زیرا زمان دیاستول کوتاه تر شده است .
سیکل قلبی همراه با الکتروکاردیوگرافی
مرحله اول- استراحت عمومی قلب به مدت ۰/۴ ثانیه
در این مرحله بطون و دهلیز ها در حال استراحت اند. خون تیره به وسیله بزرگ سیاهرگهای زبرین و زیرین، به دهلیز راست می ریزد. این خون به خاطر وزنش، از طریق دریچههای لختی - که به هنگام پایان موج T سیکل قلبی پیشین باز شده اند- وارد بطون میشود و آنها را تا حدی پر میکند. اما برای اینکه خون دهلیز ها به طور کامل وارد بطون بشود، دهلیزها باید منقبض شوند. لازم به ذکر است هر ماهیچهای در قلب که بخواهد منقبض شود یا استراحت کند، ابتدا باید موج انقباض یا استراحتش در تمام نقاط آن ماهیچه منتشر شود. پس برای انقباض دهلیزها، ابتدا باید پیام انقباض در سراسر آنها منتشر بشود. این کار توسط بافت گرهی دهلیز انجام میشود. در بین دو دهلیز این تنها دهلیز راست است که دارای بافت گرهی است، از سویی کانون زایش انقباضات قلب نیز که همان گره پیش آهنگ میباشد در دیواره پشتی دهلیز راست و در زیر منفذ بزرگ سیاهرگ زبرین قرار دارد. پس برای انقباض ابتدا گره پیش آهنگ به صورت ریتم خودبه خودی تحریک میشود و این پیام انقباض را از طریق ۳ رشته گرهی دهلیز راست به گره دهلیزی بطنی – که در حد فاصل بین دیواره دهلیزها و بطون و کمی متمایل به دهلیز راست قرار دارد – هدایت میکند. طی حرکت پیام از پیشاهنگ به دهلیزی- بطنی، میونهای میوکارد قلب که در مسیر انتقال این پیام قرار دارند، منقبض شده و این انقباض از میونی به میون دیگر در دهلیز راست انتشار مییابد و نهایتا از طریق میونهای دهلیز راست به میونهای دهلیز چپ نیز منتشر شده و کل دهلیز هارا فرا میگیرد. البته این پیام نمیتواند از طریق میونهای دهلیزها به میونهای بطون منتقل شود، چون در دیواره بین بطون و دهلیزها بافت پیوندی رشتهای عایقی قرار دارد که که باعث میشود انتقال پیام از دهلیزها به بطون تنها از طریق بافت گرهی – که از وسط این عایق رد میشود – صورت گیرد. اگر این بافت عایق نبود، دهلیزها و بطون هم زمان به هم منقبض میشدند و کارایی قلب بسیار پایین می آمد؛ چون در این حالت پس از پمپاژ مقدار کمی خون به بطون، آنها نیز همین مقدار کم را به سمت بدن و ششها پمپ میکردند و خون کمی به آنها میرسید. پس از اینکه این پیام به طور کامل سراسر دهلیز را فرا گرفت، در الکتروکاردیوگرام موج P ثبت میشود. بلافاصله بعد از آن مدت استراحت عمومی قلب یعنی ۴/ ثانیه به اتمام میرسد.
حوادث قلب در ابتدای دیاستول:
۱) ورود بیش از ۷۵٪ خون از دهلیزها به بطون در اثر وزن خون
۲) انتشار موج انقباض دهلیزها در سراسر دهلیزها ---- ایجاد موج P در الکتروکاردیوگرام
وضعیت دریچه ها:
سینی ها ---- بسته؛ تا خون وارد شده به بطون از طریق این دریچهها وارد سرخرگها نشود.
لختی ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطون شوند.
مرحله دوم – انقباض دهلیزها :
در ابتدای ابن مرحله بلافاصله دهلیزها منقبض میشوند و ٪ ۲۵ خون باقی مانده را نیز وارد بطن میکنند. حالا در هر بطن cc ۱۲۰ خون موجود است یعنی به طور کلی cc ۲۴۰ در بطون. این انقباض به مدت ۰/۱ ثانیه طول میکشد و و از انتهای موج P تا اانتهای موج R را در الکتروکاردیوگرام را در بر میگیرد. اما در طی این انقباض در ۰/۱ ثانیه، دو عمل بسیار مهم نیز همزمان رخ میدهد :
۱) انتشار موج انقباض بطن ها : بطون موظف اند بلافاصله بعد از انقباض دهلیزها و پرشدن کامل خود از خون منقبض شوند و خون را به سرخرگها وارد کنند. بنابر این پس از گذشت مدت بسیار کمی از این ۰/۱ ثانیه (فاصله انتهای P تا Q) موج انقباض بطون که خیلی قدرتمند میباشد، در سراسر بطون منتشر میشود. برای این عمل، گره دهلیزی بطنی که در پایان استراحت عمومی قلب پیام انقباض را گرفته، این پیام را از طریق رشته و الیاف گرهی دیواره بین دو بطن و دیواره بطون و همچنین به کمک الیاف ماهیچهای که برای انتقال پیام تخصصی شده اند،به سراسر بطون و نهایتا به نوک پایین قلب منتقل میکند. اما سرعت هدایت پیام بافت دهلیزی-بطنی و الیاف گرهی دیواره بین دو بطن خیلی کم و در عوض سرعت انتشار پیام الیاف گرهی دیواره بطون خیلی زیاد است. اما چرا؟؟! اگر سرعت این سه قسمت با هم برابر بود، پیام بلافاصله سراسر دیواره بین دو بطن را فرا میگرفت (چون اول به دیواره میانی میرود و بعد از انجا به سراسر بطن) و دیواره میانی زودتر از جاهای دیگر بطن منقبض میشد. ولی اکنون ، در حین اینکه پیام در دیواره میانی منتشر میشود، به سرعت توسط الیاف دیواره بطنها تمام بطنها را فرا میگیرد و عملا این تفاوت سرعت سبب میشود که پیام انقباض در یک مدت تمام بطنها را فرا بگیرد. این عمل کمتر از ۰/۱ ثانیه طول میکشد و نهایتا موج QRS را در الکتروکاردیوگرام ایجاد میکند.
۲) انتشار موج استراحت در دهلیزها: همزمان با انقباض دهلیزها،چون بلافاصله بعد از انقباض، دهلیزها باید استراحت کنند، پس پیام استراحت در آنها شروع به انتشار میکند. این پیام که اندکی بعد از شروع انقباض آغاز میشود، به مدت کمتر از ۰/۱ ثانیه طول میکشد (فاصله انتهای P تا Q) و هیچ موجی را در الکتروکاردیوگرام به وجودنمی آورد! چون قدرت موج انتشار انقباض بطون آنقدر زیاد است که این پیام کوچک در QRS گم میشود! به هر حال با پایان موج QRS استراحت دهلیزها شروع میشود.
حوادث قلب در انتهای دیاستول:
۱) انقباض دهلیزها ---- وقوع از P تا پایان R (انقباض تغییری در الکتروکاردیوگرام ایجاد نمیکند چون پیام الکتریکی منتقل نمیشود!)
۲) انتشار پیام انقباض بطنها ---- ایجاد موج QRSدر الکتروکاردیوگرام
۳) انتشار پیام استراحت دهلیزها ---- زیر موج پیام قوی انتشار انقباض بطنها گم میشود!
۴)شنیدن صدای اول قلب
وضعیت دریچه ها:
سینی ها ---- بسته؛ تا خون وارد شده به بطون از طریق این دریچهها وارد سرخرگها نشود. لختی ها ---- باز؛ تا خون دهلیزها وارد بطنها شوند.
مرحله سوم – انقباض بطنها
بلافاصله با انتشار پیام انقباض، بطون شروع به انقباض میکنند و خون را با فشار بالای سیستولی به سمت سرخرگها پمپ میکنند. این خون با فشار خود از سویی دریچههای یکطرفه لختی را – که فقط به سمت بطنها باز میشوند- بسته و باعث شنیده شدن صدای اول قلب میشوند. و از سوی دیگر با فشار دریچههای سینی را – که فقط به سمت سرخرگها باز میشوند- باز کرده و وارد سرخرگها میشود. تمامی این مراحل در مدت زمان بسیار کوتاه و در موج S روی میدهند. همچنین دهلیزها بعد از پایان انتشار پیام استراحتشان تا ۰/۷ ثانیه استراحت میکنند. در این مدت خون دوباره از بزرگ سیاهرگهای زیرین و زبرین وارد دهلیز راست میشود؛ اما بدلیل بسته بودن لختی ها خون نمیتواند وارد بطون شود و اندک اندک وارد دهلیزها می شود. (این رویه به مدت ۰/۳ ثانیه یعنی پایان انقباض بطنی ادامه میابد)
موارد روی داده در موج S:
۱) استراحت دهلیزها و انقباض بطنها
۲) بسته شدن دریچههای لختی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطنها
۳) باز شدن دریچههای سینی در اثر فشار خون ناشی از انقباض بطنها
اما بعد از گذشت اندکی از انقباض بطنها ( فاصله S تا T ) چون بطون بلافاصله بعد از انقباض (اتمام این ۰/۳ ثانیه) باید استراحت کنند، پیام استراحت آنها منتشر میشود و موج T را در الکتروکاردیوگرام ثبت میکند. پس از اتمام این موج بطون نیز شروع به استراحت میکنند. پس استراحت عمومی قلب آغاز میشود، چون دهلیز ها نیز ۰/۳ ثانیه است که استراحت خود را آغاز کرده اند. استراحت بطون باعث قطع فشار اعمال شده بر روی دریچهها میشود؛ در نتیجه دریچههای سینی بسته میشوند و صدای دوم قلب را – که کوتاه تر و زیرتر است – به وجود میآورد. از سویی دریچههای لختی که ۰/۳ ثانیه است تحت تاثیر فشار خون موجود در دهلیزها هستند، از این موقعیت یعنی عدم فشار سیستولی استفاده کرده و دریچههای لختی را در جهت بطنها باز کرده و شروع به پر کردن بطنها میکنند. نکته: حداکثر انقباض بطنها، در ابتدای موج T انجام میشود. نکته: زمان استراحت بطون ۰/۵ ثانیه و زمان استراحت دهلیزها ۰/۷ ثانیه میباشد.
نکته: باز شدن دریچه صدایی ایجاد نمیکند.
حوادث قلب در سیستول :
۱) انقباض بطون به مدت ۰/۳ ثانیه --- فاصله S تا T
2) استراحت دهلیزها
۳) شنیدن صدای دوم قلب
وضعیت دریچه ها:
۱) سینی ها--- ابتدا باز (در هنگام انقباض بطنها) و بعد بسته ( پس از اتمام انقباض بطنها) ۲) لختی ها---- ابتدا بسته (در هنگام انقباض بطنها) و بعد باز ( پس از اتمام انقباض بطنها)
نکاتی در رابطه با سیکل قلبی :
مراحل پر شدن بطن :
مرحله پر شدن بطن به سه ثلث تقسیم می شود . در ثلث اول : این مرحله بطن به میزان 65-60 درصد از خون پر می شود و این خونی است که در هنگام انقباض بطنی در داخل دهلیز ها تجمع پیدا می کند. که با باز شدن دریچه های دهلیزی – بطنی به سرعت به داخل بطن تخلیه می شود و در یک سوم میانی بطن ها به میزان 10 % از خون پر می شوند و این خونی اسنت که مستقیما از سیاهرگها به داخل دهلیز و از داخل دهلز به بطن وارد می شود این مرحله را مرحله رکود یا دیاستازیس خوانده می شود. در ثلث آخر مرحله پر شدن بطن ، دهلیز ها شروع به انقباض می کنند و بطن را به میزان 25-0 درصد از خون پر می کنند . در واقع بطنها 75-70 درصد از خون پر می شوند بدون اینکه احتیاج به انقباض دهلیز باشد . بنابراین دهلیزها پمپ کمکی و بطن ها پمپ اصلی هستند .
خروج خون (( Ejection :
در این مرحله حجم بطن کاهش می یابد و فشار در بطن افزایش می ابد به مجردی که فشار بطن از 80 میلی متر جیوه بیشتر شود دریچه نیمه هلالی باز می شود و خون از بطن چپ خارج می شود .
70 درصد خون طی ثلث اول و 30 درصد طی دو ثلث بعدی رخ می دهد .
الكتروكارديوگرام طبيعي
هم زمان با عبور تكانه ي قلبي از درون قلب ، جريان الكتريسيته از درون قلب به بافت هاي اطراف انتشار مي يابد . درصد كمي از جريان ، با عبور از تمام بافت ها به سطح بدن مي رسد . اگر الكترود هايي را بر روي پوست بدن در برابر قلب قرار دهيم ، پتانسيل هاي الكتريكي كه جريان فوق را توليد مي كند ، ثبت خواهند شد ؛ به اين ترتيب ، يك الكتروكارديوگرام به دست مي آيد.
کاغذ الکتروکاردیوگرام
امواج الکتریکی قلب توسط دستگاه الکتروکاردیوگراف بر روی کاغذ مخصوصی ترسیم میشوند. این کاغذ شطرنجی بوده و از تعدادی مربع ریز و درشت تشکیل شده است. هر ضلع مربعهای ریز، یک میلیمتر طول دارد. هر 5 مربع ریز، با یک خط تیره از هم جدا شدهاند، در نتیجه هر 25 مربع ریز تشکیل یک مربع درشتتر را میدهند. هر ضلع مربعهای بزرگ 5 میلیمتر طول دارد. بر روی کاغذ الکتروکاردیوگرام، محور افقی نشان دهندهی زمان و محور عرضی نشان دهندهی شدت جریان الکتریکی است.
دستگاه الکتروکاردیوگراف به طور استاندارد با سرعت 25 میلیمتر در ثانیه وقایع الکتریکی قلب را ثبت میکند. پس هر مربع یک میلیمتری بر روی محور افقی، معادل 04/0 ثانیه، و هر مربع 5 میلیمتری معادل 2/0 ثانیه میباشد.
ويژگي هاي الكتروكارديوگرام طبيعي
الكتروكارديوگرام طبيعي شامل موج P ، يك مجموعه ي QRS و يك موج T مي باشد. مجموعه ي QRS اغلب سه موج مجزا دارد : موج Q ، موج R و موج S .
موج P را پتانسيل هاي الكتريكي مربوط به دپولاريزاسيون دهليز ها ( قبل از انقباض آنها ) به وجود مي آورد. مجموعه ي QRS را پتانسيل هاي مربوط به دپولاريزاسيون بطن ها ( پيش از انقباض آنها ) ايجاد مي كند و اين همزمان با گسترش دپولاريزاسيون بطني مي باشد. بنابراين هم موج P و هم اجزا مجموعه ي QRS ، امواج دپولاريزاسيون هستند.
موج T را پتانسيل هاي مربوط به بازگشت بطن ها از وضعيت دپولاريزاسيون به وجود مي آورد. اين فرايند در شرايط طبيعي ،25/0 تا 35/0 ثانيه پس از دپولاريزاسيون در عضله بطني روي مي دهد و لذا موج T يك موج رپولاريزاسيون مي باشد.
به اين ترتيب ، الكتروكارديوگرام را امواج دپولاريزاسيون و رپولاريزاسيون مي سازند.
شکل ECG و نامگذاری اجزای آن
الکتروکاردیوگرام یک فرد طبیعی به شکل زیر بر روی کاغذ الکتروکاردیوگرام نقش میبندد:
هر کدام از اجزای مشاهده شده بر روی شکل، نشان دهندهی بخشی از فعالیت الکتریکی سلولهای قلب میباشند. این اجزا به صورت قراردادی نامگذاری شدهاند و در تمام دنیا به همین نامها معروف هستند.
موج P: عبور جریان الکتریکی از دهلیزها، اولین موج ECG را ایجاد میکند. این موج P نامدارد. موج P در حالت طبیعی گرد، صاف و قرینه بوده و نشان دهندهی دپولاریزاسیون دهلیزهاست.
فاصلهی PR: از ابتدای موج P تا شروع کمپلکس QRS به این نام خوانده میشود. این فاصله نشان دهندهی زمان سپری شده برای رسیدن موج دپولاریزاسیون از دهلیزها به بطنها است. قسمت عمدهی این فاصله به علت وقفهی ایمپالس در گرهی AV شکل میگیرد.
کمپلکس QRS: از مجموع سه موج تشکیل شده است و مجموعاً نشان دهندهی دپلاریزاسیون بطنها است. اولین موج منفی بعد از P، موج Q نام دارد. اولین موج مثبت بعد از P را موج R ، و اولین موج منفی بعد از R را S مینامند. چون هر سه موج ممکن است با هم دیده نشوند، مجموع این سه موج را با هم یک کمپلکس QRS مینامند.
قطعهی ST: از انتهای کمپلکس QRS تا ابتدای موج T را قطعهی ST نامگذاری کردهاند. این قطعه نشاندهندهی مراحل ابتدایی رپولاریزاسیون بطنها است.
موج T: موجی گرد و مثبت میباشد که بعد از QRS ظاهر میشود. این موج نشان دهندهی مراحل انتهایی رپولاریزاسیون بطنها است.
فاصلهی QT: از ابتدای کمپلکس QRS تا انتهای موج P میباشد و نشان دهندهی زمان لازم برای مجموع فعالیت بطنها در طی یک چرخهی قلبی است.
موج U: موجی گرد و کوچک میباشد که بعد از T ظاهر میشود. این موج همیشه دیده نمیشود.
همانطور که متوجه شدهاید، هر گونه انحراف از خط ایزوالکتریک را یک موج مینامند. بخشی از خط ایزوالکتریک که بین دو موج قرار میگیرد، قطعه (segment) و به مجموع یک قطعه و حداقل یک موج فاصله (interval) گفته میشود.