بازدانگان :(Gymnosperms)

بازدانگان (Gymnosperms)  زیر شاخه‌ای از گیاهان گلدار هستند که قدیمی‌تر از نهاندانگان می‌باشند. این زیر شاخه خود به رده‌های متعددی تقسیم می‌شود.
در گیاهان دانه‌دار که قبلا تحت نام پیدازادان یا گیاهان گلدار مورد مطالعه قرار می‌گرفتند وجود دانه یکی از صفات مشخصه است. با تشکیل دانه نسل تازه‌ای از گیاه به نام رویان در درون آن شروع به رشد می‌کند بنابراین در این گیاهان، دانه عامل بقا و انتشار این گیاهان بشمار می‌رود. شاخه ی پیدازادان تحت دو زیر شاخه بازدانگان (Gymnosperms) و نهاندانگان      (Angiosperms)  مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
گرچه بازدانگان کنونی که در دو نیمکره جنوبی و شمالی زمین پراکنده هستند بیش از 500 گونه ندارند ولی در آغاز پیدایش از پرمین پایینی تا کرتاسه مراحل تکامل و تنوع خود را پشت سر گذاشته و از کرتاسه به بعد به گونه‌های امروزی محدود شده‌اند. برچه باز و تخمک برهنه در آنها از اختصاصات کلی رده بندی این گروه گیاهی می‌باشد. برای اولین بار آلکس پرون در سال 1827 موفق به شناخت تفاوت بین گیاهان بازدانه و سایر گیاهان دانه‌دار شد. کشف او مدتها مورد توجه قرار نگرفت. در سال 1868 بازدانگان به عنوان گروه مستقلی از گیاهان دانه‌دار به نام ژیمنوسپرمها شناخته شدند. این نام از دو کلمه یونانی ژیمنوس به معنی برهنه و اسپرم به معنای دانه تشکیل شده است.
•    در رده بندیهای قدیمی و کلاسیک بازدانگان را در سه رده پرفانروگامها که دارای آنتروزوئید تاژکدار و تخمک برهنه هستند، بازدانگان واقعی یا مخروطداران یعنی گیاهانی که تخمک آنها برهنه ولی گامت نر آنها فاقد تاژک است و آنتروزوئید بوسیله لوله گرده هدایت می‌شود و رده کلامیدوسپرمها که آنتروزوئید آنها فاقد تاژک و دانه گرده واجد لوله گرده و تخمک در محفظه پیاله مانندی که بطور ناقص آن را می‌پوشاند قرار گرفته است تقسیم می‌کنند. کلامیدوسپرمها گیاهان حد واسط بازدانگان و نهاندانگان هستند.
ساختمان بازدانگان:
•    بازدانگان گیاهان چوبی ، گلدار و دانه‌دار هستند و در مناطق معتدل ، سرد ، یا در کوهستانها می‌رویند. عده‌ای از آنها نیز در ارتفاعات زیاد یا در مناطق قطبی یافت می‌شوند. شاخه‌های این گیاهان معمولا از یک تنه اصلی منشعب می‌شوند. برگهایشان غالبا متناوب و به ندرت متقابل ، معمولا پایا و سوزنی شکل هستند. برخی از بازدانگان دارای برگهایی مرکب از پولکهای ضخیمند و به ندرت در بین آنها انواعی با پهنک مسطح و پهن (ژنکگو) دیده می‌شوند. در این گیاهان رگبرگها بدون انشعاب هستند.بازدانگان همچون نهاندانگان ساختار پسین دارند. آوندهای چوبی آنها از نوع آوندهای چوبی ناقص (تراکئید) هستند و بافت آبکشی آنها فاقد یاخته‌های همراه آوندهای آبکش است. ولی یاخته‌های آبکشی به دنبال هم قرار می‌گیرند و شیره پرورده را از خود عبور می‌دهند. مغز فقط در ساقه آنها وجود دارد ولی ریشه بدون مغز است این گیاهان یکپایه یا دو پایه‌اند. گلهای نر ماده فاقد گلپوش و دارای وضع مجتمع هستند بطوری که می‌توان مجموعه آنها را یک گل آذین بشمار آورد.مادگی فاقد کلاله و تخمدان است به عبارت دیگر مادگی به تخمکهای برهنه روی پولکهای حامل تخمک منحصر می‌شود. پولکها هیچ گاه محفظه مسدودی برای پوشاندن تخمکها تشکیل نمی‌دهند از اینرو این گیاهان را بازدانه نامیده‌اند. پولکهای حامل کیسه گرده با برچه‌های بازدانگان همیشه روی محور مشترکی قرار دارند مجموعه‌ای مخروطی بوجود می‌آورند. تعداد لپه‌های جنین بازدانگان معمولا بیش از دو است.
•    اندامهای رویش و زایشی در بازدانگان
بازدانگان از آغاز پیدایش همیشه گیاهانی چوبی بوده و هستند. شاخه‌های فراوان از یک تنه اصلی جدا می‌شود. برگها غالبا متناوب و به ندرت حالت متقابل روی ساقه دارند. برگها به شکل سوزنی یا فلسی شکل هستند. اندامهای زایشی بازدانگان همیشه تک جنسی و ساده است و روی یک یا دو پایه جداگانه قرار دارد. هر گل نر از کیسه‌های گرده و گل ماده از تخمکهای برهنه تشکیل می‌شوند. پولکها یا فلسهای حامل کیسه‌های گرده و همچنین برچه‌های حامل تخمک بازدانگان بطور جداگانه روی محورهای مشترک قرار داشته و مجموعه‌ای مخروطی شکل از گلهای نر و ماده را بوجود می‌آورند.
رده بندی بازدانگان
این زیر شاخه از گیاهان دانه‌دار به سه رده تقسیم بندی می‌شود.
1- رده پرفانروگامها (Perphanerogames): که در واقع گیاهان حد واسط نهانزادان آوندی و بازدانگان هستند. در این رده گروههایی مانند راسته سیکادالها و راسته ژنکوالها دیده می‌شود.
2- راسته کاجها (Conifera): که گیاهانی هستند به صورت درخت یا درختچه ، که شامل گیاهان زیادی مانند تیره کاج ، تیره سرو و تیره سرخدار و ... می‌باشد.
3-  راسته کلامیدوسپرمها (Clamidosperms): که گیاهان حد واسط بازدانگان و نهاندانگان هستند. که از گیاهان این راسته می‌توان به تیره ارمک و تیره گنتاسه اشاره کرد.
پرفانروگامها
این گروه از گیاهان که از نقطه نظر سیستماتیکی گاه معادل یک شاخه به حساب می‌آیند در دو رده پتریدوسپرمها و کوردائیتها رده بندی می‌شوند. انواع زنده این گیاهان در دو راسته سیکادالها و ژنکوالها قرار می‌گیرند. این گیاهان حد واسط نهانزادان آوندی و بازدانگان هستند. وجود تخمک و عدم تشکیل دانه یکی از ویژگیهای مهم این گروه گیاهی است.
•    مخروطداران
گیاهانی هستند به صورت درخت یا درختچه که در بین آنها گیاهان بزرگی مانند درخت غول به ارتفاع 50 متر هم دیده می‌شود. این گیاهان به گروههای زیر رده بندی می‌شوند.
• بازدانگان فسیل که دارای یک راسته به نام لابیال است.
• راسته پینال که دارای یک تیره به نام کاج است که این کاج دارای جنسهای مختلفی است.
• راسته کوپرسال که سرو از مهمترین گیاهان این راسته بشمار می‌رود.
• راسته تاکسال که شامل تیره سرخدار است.
• راسته آروکاریال که شامل تیره کاج مطبق است.
کلامیدوسپرمها
این گیاهان صفاتی از نهاندانگان و بازدانگان را تواماً نشان می‌دهند. این صفات حد واسط در ساختمان ظاهری ، تشریحی و گل آنها مشاهده می‌شود. این گیاهان نیز دارای راسته‌هایی مانند افدرا هستند. این گیاهان از نقطه نظر فیلوژنی به سوی نهاندانگان تحول یافته‌اند.
چرخه زندگی بازدانگان
چرخه زندگی کاج به عنوان نمونه‌ای از بازدانگان شرح داده می‌شود همه مخروطیان دو نوع هاگ تولید می‌کنند: میکروسپورها و مگاسپورها. هاگها بر روی مخروطهای نر و ماده که شکل ظاهری متفاوت دارند پدید می‌آیند. کاج مانند بیشتر مخروطیان گیاهی یکپایه است و مخروطهای نر و ماده آن جدا از هم ، ولی روی یکی درخت قرار دارند.درخت کاج دارای دو نوع شاخه (کوتاه و بلند) و دو نوع برگ سوزنی ، و پولک مانند و دو نوع مخروط نر و ماده است. مخروطهای نر ، دانه‌های گرده را تولید می‌کنند. روی هر یک از پولکهای تشکیل دهنده مخروط ماده ، دو تخمک وجود دارد. در داخل تخمک ، گامتوفیت ماده و روی آن آرکگونها و در داخل آنها گامتهای ماده بوجود می‌آیند. پس از آمیزش گامتها ، تخم بر روی گامتوفیت ماده می‌روید و تخمک به دانه بالدار تبدیل می‌شود.
مقایسه ویژگیهای نهاندانگان و بازدانگان
•    نهاندانگان به صورت درخت ، درختچه و یا علفی ‌هستند. ولی بازدانگان فقط درخت و درختچه هستند. مغز در تک لپه‌ایها (به استثنای چند نمونه) در ریشه و ساقه ولی در دو لپه‌ایها فقط در ساقه وجود دارد. در حالی که در بازدانگان ساقه دارای مغز و ریشه فاقد آن است. در نهاندانگان لایه زاینده فقط در گیاهان چند ساله وجود دارد در حالی که در بازدانگان لایه زاینده در همه گونه‌ها وجود دارد.در نهاندانگان گل داری پرچم و مادگی ولی در بازدانگان مخروط نر و ماده معمولا پولکهای نر و ماده دارد. در نهاندانگان میکروسپور در کیسه بساک است ولی بازدانه میکروسپور در میکروسپورانژ است و در نهاندانگان مگاسپور درون بافت خورش است ولی مگاسپور در مگاسپورانژ است. در نهاندانه تخمک درون تخمدان بسته است ولی در بازدانه تخمک در سطح فلس است.در نهاندانگان لقاح مضاعف باعث تشکیل تخم و یاخته ضمیمه می‌شود ولی در بازدانگان لقاح مضاعف نبوده و یاخته ضمیمه وجود ندارد.در نهاندانگان کیسه جنینی (داخل تخمک) به عنوان گامتوفیت ماده است ولی در بازدانه گامتوفیت ماده درون تخمک است و در نهاندانه آنتریدی (اندام دارای اسپرم) وجود دارد ولی در بازدانه آنتریدی وجود ندارد. در نهاندانگان فقط در لوله گرده اسپرم غیر متحرک تشکیل می‌شود و یاخته‌های قرینه دارای آرکگون‌اند و جنین درون پوسته دانه قرار دارد. گامتوفیت ماده وجود ندارد ولی در بازدانه اسپرم متحرک فقط در چند گونه قدیمی تولید می‌شود بقیه انواع اسپرم غیر متحرک تولید و آرکگون کاملا تحلیل یافته و در گامتوفیت ماده فرو رفته و جنین درون گامتوفیت ماده است.
مقایسه دانه ذرت (نهاندانه) با دانه کاج (بازدانه)
در دانه ذرت پوسته دانه با دیواره تخمدان یکپارچه شده است و دانه یک لپه‌دار و غذا در بافت ذخیره‌ای آندوسپرم اندخته شده است ریشه‌چه بوسیله غلافی محافظت می‌شود و اولین جوانه بوسیله غلاف محافظ می‌شود ولی در ذرت تخمدان دیواره ندارد. دانه چند لپه دارد غذا در گامتوفیت ماده اندوخته شده است. ریشه‌چه فاقد غلاف است و اولین جوانه بوسیله لپه‌ها محافظت می‌شود. سیستماتیک گیاهی پهنای وسیعی از علوم است که اطلاعات و مشخصات گیاهان را که به نوبه خود از طریق مطالعات اولین ، از قبیل توصیف و نامگذاری شناخته شده‌اند با تاکید بر کلیه صفات و وابستگیهای آنها و با توجه به اطلاعات بدست آمده از سایر شاخه‌های علوم مورد بررسی قرار می‌دهد.
•    شرح  برخی از تیره ها
در رده پیدازادان اولیه میکروسپور یا دانه گرده مولد دو آنتروزوئید مژک‌دار و متحرک است و عمل لقاح فقط در محیط آب صورت می‌گیرد. در این رده معمولا تخمک بسیار حجیم و قبل از لقاح تمام ذخایر لازم را فراهم می‌سازد. این رده در زمانهای گذشته دارای راسته‌های بسیاری بوده است که با گذشت زمان نسل بسیاری از آنها منقرض شده است و بعضی از آنها تا به امروز باقی مانده‌اند. مثلا می‌توان به راسته‌های سیکادالها ، راسته ژنکیوآل و راسته مخروطیان اشاره کرد.
•    شرح تیره آپوستازیاسه Apostasiaceae
•    گیاهان این تیره واجد ریزوم کوتاه ، برگهای دراز دمبرگ دار با گلهای بسیار کوچک برگشته به پائین و مجتمع در گل آذین خوشه و یا سنبله هستند. گلپوش شش قسمتی آزاد و نافه شامل 3 یا 2 پرچم بارور است. این تیره کوچک را به علت اتصال پرچم ها به قاعده خامه در راسته ژیناندرال یا اگز آلبومینال (بدون آلبومن) قرار داده اند. خامه آنها بسیار بلند و باریک و دارای سه کلاله بارو است. دانه های گرده دان دان و تخمدان سه خانه آنها دارای تمکن محوری است.این تیره دارای 3 جنس و حدود 25 گونه است که غالباً در هند و مالزی می رویند.از این تیره هیچ نمونه ای در ایران وجود ندارد.
•    راسته مخروطیان
تندیدن دانه گرده در این راسته گیاهی با ایجاد لوله گرده همراه است و آنتروزوئیدهای حاصل از آن مانند نهاندانگان عملا فقط به هسته تقلیل پیدا می‌کنند. راسته مخروطیان دارای سه تیپ متفاوت و هر یک به یک خانواده مربوط است. که یکی از این تیپها تیره سرخدار است.
تیره سرخدار
در این تیپ گیاه تاگزوس باکاتا وجود دارد که درختی به ارتفاع 8 تا 10 متر ودارای برگهای باریک ، خطی ، کشیده ، مسطح با دمبرگهای مختصر و کوتاه در دو طرف ساقه وتقریبا در یک سطح و در دو ردیف قرار دارند. گلهای نر در محوری مشترکت جمع می‌شوند و تشکیل مخروطی را می‌دهند که جمعا 12 پرچم دارند. پرچمها به شکل فلس ، چمچه شکل و در سطح زیرین خود دارای 6 تا 8 بساک یا کیسه گرده هستند.گل ماده منفرد ، در انتهای شاخه و در کنار یک برگه بارور برهنه قرار دارد که آن را تعدادی برگه‌های سترون دیگر در برگرفته است و در واقع به یک تخمک برهنه که بخش پایینی آن را پوششی حلقه‌وار و آبدار به نام آریل دربرمی‌گیرد تقلیل پیدا می‌کند. گرچه گیاه فاقد میوه واقعی است ولی از آنجا که پوسته‌ای سخت دانه را در برگرفته و زایده‌ای آبدار و قرمز رنگ به صورت پوشش گوشتی از خارج آن را احاطه می‌کند دانه منظره میوه شفت را به خود می‌گیرد.
شرح جنس تاگزوس
درخت یا درختچه‌هایی با پوست فلسی ، قهوه‌ای و متمایل به قرمز هستند. شاخه‌ها متناوب با انشعابات کوتاه ، کمی آویخته و در فلسها دارای جوانه‌هایی پوشیده هستند. برگها پایا ، چند ساله و دارای آرایش متناوب ولی در دو خط موازی روی ساقه قرار می‌گیرند. پهنک دراز ، خطی و دارای دمبرگ کوتاه و لوله شده و در سطح رویی سبز تیره و براق ولی در سطح زیرین متمایل به زرد و بسیار کمرنگ‌تر از سطح رویی است.گلها تک جنس ، دوپایه و بندرت تک پایه و در طول محور ساقه قرار دارند. گل ماده به رنگ سبز متمایل به زرد و مرکب از تعدادی فلسهای روی هم قرار گرفته‌ای است که فقط فلس بالایی آن بارور است و حامل یک تخمک ایستاده بر قاعده اندامی دیسک مانند است. میوه فقط دارای یک دانه تخم مرغی شکل است. میوه دارای پوسته‌ای سخت و استخوانی و در زایده آبدار به نام آریل محصور است که با دانه به هیچ وجه پیوستگی ندارد و قسمت بالای آن کاملا باز و هنگام رسیدن به رنگ قرمز درخشان درمی‌آید.از این جنس در ایران فقط یک گونه سرخدار با نام علمی تاگزوس باکاتا است وجود دارد و در نواحی شمالی ایران ایران می‌روید. این درخت علاوه بر سرخدار ، سوختال نیز نامیده شده است که از شاخه‌های برگدار و جوان آن برای تهیه دسته گل در گل فروشی‌ها و از چوب آن در مصارف روستایی استفاده می‌شود.
مشخصات دستگاه رویشی
مخروطیان گیاهانی چوبی هستند. درختانی با تاج مخصوص هستند و انشعابات شاخه‌های آنها مونوپودیک و شکل عمومی تاج آنها مخروط مانند است. آرایش برگها به صورت مارپیچی است. شکل برگها در سرخدار به صورت خطی و مسطح است. دارای برگهای غیر پایا و خزان کننده هستند و در زمستان درخت فاقد برگ است.
مشخصات دستگاه زایشی
تاکزاسه‌ها فاقد مخروط هستند و دارای تخمکهای برهنه‌ای هستند که در راس شاخه‌ها بوجود می‌آیند و در بخش پایینی خود برجستگی کاسه مانند دارند. این گیاهان فاقد اندامی مشابه میوه و حتی برچه کاذب هستند. فقط در اطراف دانه رسیده آنها پوشش کاسه مانند ، آبدار و قرمز رنگی تا نزدیک انتهای دانه وجود دارد.
لقاح و گرده افشانی
گرده افشانی بوسیله باد انجام می‌شود و دانه‌های گرده به علت داشتن حباب هوایی که در دو طرف آن به شکل بادکنک قرار دارد به آسانی توسط باد به مسافت بسیار دور منتقل می‌شوند. تولید فراوان دانه گرده در مخروطیان اثر ضایعات ناشی از عوامل محیط را به مقدار زیاد کم می‌کند و احتمال رسیدن برخی از دانه‌های گرده را به اندامهای ماده بالا می‌برد. وقتی دانه گرده روی تخمک افتاد در آنجا با ایجاد لوله گرده یاخته جنسی یا گامت نر خود را به آرکگون می‌رساند که همیشه در عمق آندوسپرم قرار دارد.
 
در اینجا جزوه مفاهیم نظری کاوش 6و 7 درس آزمایشگاه سیستماتیک گیاهی 1 در 3 صفحه برای شما عزیزان قرار داده شده است.

 لینک دانلود مستقیم فایل در 3 صفحه

حجم فایل: 886 کیلوبایت